In veel families zien we dat grootouders, en met name oma’s, een belangrijke rol spelen in de opvoeding van hun kleinkinderen. Soms wordt deze rol echter uitgebreid tot een niveau waarop oma de moederrol op zich neemt. Dit kan diverse systemische gevolgen hebben, omdat de natuurlijke ordening binnen het familiesysteem wordt verstoord.
De impact op de kinderen
Wanneer een oma de rol van de moeder overneemt, kan dit verwarring veroorzaken bij het kind. In de systemische benadering, zoals die wordt beschreven door Bert Hellinger, is het essentieel dat elk gezinslid zijn of haar juiste plek inneemt. De moeder staat in de hiërarchie boven het kind, en oma staat weer een niveau hoger. Als oma echter de moederrol invult, komt het kind in een loyaliteitsconflict. Het kan zich verscheurd voelen tussen de biologische moeder en de oma, wat kan leiden tot:
- Identiteitsproblemen: Het kind kan moeite hebben met het vormen van een gezonde identiteit, omdat de moederfiguur onduidelijk is.
- Verstoorde hechting: De band met de biologische moeder kan verzwakken of zelfs beschadigd raken.
- Overmatige verantwoordelijkheid: Kinderen in dergelijke situaties kunnen zich te verantwoordelijk voelen voor de emotionele staat van de moeder of oma.
- Gebrek aan autonomie: Doordat het kind zich afhankelijk voelt van een grootouder in plaats van een ouder, kan dit invloed hebben op het ontwikkelen van zelfvertrouwen en zelfstandigheid.
De impact op oma
Wanneer oma de rol van moeder op zich neemt, raakt ook haar eigen positie in het familiesysteem uit balans. Dit kan leiden tot gevoelens van overbelasting en een verlies van haar eigen rol als grootouder. Oma’s die in de moederrol stappen, kunnen:
- Hun eigen leven en behoeften verwaarlozen.
- Een tekort ervaren in hun relatie met hun eigen kind (de moeder van het kleinkind).
- Conflicten ervaren met de biologische ouders, wat de familiebanden kan belasten.
Zijn dit ongezonde verhoudingen?
Vanuit een systemisch perspectief kan worden gesteld dat het overnemen van de moederrol door oma in veel gevallen een ongezonde dynamiek creëert. Het ontneemt de moeder de kans om haar natuurlijke plek in te nemen en haar verantwoordelijkheden te dragen. Dit kan weer leiden tot gevoelens van tekortschieten, schuld en onzekerheid bij de moeder.
Bovendien kan een disbalans in het systeem generaties lang doorwerken. Wanneer de natuurlijke ordening wordt verstoord, is de kans groot dat toekomstige generaties eveneens worstelen met rolverwarring en grenzen binnen de familie.
Het belang van een gezonde ordening
Om een gezonde gezinsdynamiek te behouden, is het belangrijk dat oma haar eigen plek behoudt: een liefdevolle en ondersteunende grootouderrol. Dit betekent dat de moeder de primaire zorgdrager blijft en verantwoordelijk is voor de opvoeding, terwijl oma een waardevolle aanvullende rol vervult.
Wat kan helpen om de natuurlijke ordening te herstellen?
- Duidelijke communicatie: Ouders en grootouders moeten open communiceren over verwachtingen en grenzen.
- Begeleiding: Familieopstellingen kunnen helpen om onbewuste dynamieken zichtbaar te maken en de juiste verhoudingen te herstellen.
- Versterking van de moederrol: Ondersteuning bieden aan de moeder in haar rol kan voorkomen dat oma deze overneemt.

Conclusie
Wanneer oma de moederrol overneemt, raakt het familiesysteem uit balans, met mogelijke gevolgen voor de kinderen, moeder en oma zelf. Het is essentieel dat elke generatie op haar eigen plek blijft, zodat kinderen veilig kunnen opgroeien en zich op een gezonde manier kunnen ontwikkelen.
Bronnen:
- Hellinger, B. (2001). De verborgen dynamiek van familiebanden.
- Nagy, I. (1986). Invisible Loyalties: Reciprocity in Intergenerational Family Therapy.
- Van der Burg, V. (2022). De kracht van familieopstellingen