Hoe Ontstaan Afweermechanismen?

Hoe ontstaan afweermechanismen? Door ervaringen in de vroege kinderjaren heeft ons bewustzijn zich gesplitst in drie delen: het Volwassen- Bewustzijn, het Kind- Bewustzijn en de Muur van Ontkenning daar tussenin.

In onze kindertijd ontwikkelden zich deze één voor één. Samen vormden ze een gezond psychologisch immuunsysteem: ze voorkwamen dat we ons volledig bewust werden van de emotioneel te pijnlijke gebeurtenissen door deze achter de Muur van Afweer in het Kind-Bewustzijn op te slaan. Alleen gaan deze afweren op latere leeftijd tegen ons werken.

Het is daarom van het grootste belang dat je begint om je afweermechanismen te leren herkennen!

Een kind is niet in staat om de verpletterende waarheid te verwerken dat zijn behoeften niet altijd zullen worden vervuld en het zal daarom zijn toevlucht moeten nemen tot verdringing en ontkenning van deze waarheid. Deze ervaringen worden opgeslagen in het Kind-Bewustzijn. Het is té bedreigend om te beseffen dat de mensen van wie we volledig afhankelijk zijn voor al onze behoeften -per definitie- niet altijd in staat zijn om daarin te voorzien. Omdat een klein kind geen tijdsbesef heeft en niet kan relativeren, wordt het er nog moeilijker op.

De muur van ontkenning

Door de waarheid eerst te verdringen en vervolgens te ontkennen, kunnen wij de bedreigende ervaring van het totaal hulpeloos en afhankelijk zijn en het niet krijgen wat we nodig hebben, uit ons bewustzijn houden. Met dat doel vormen verdringingen en ontkenning samen als het ware een dikke muur tussen de twee andere delen van ons bewustzijn. Deze muur is het derde deel van ons bewustzijn; de muur van ontkenning. Deze heeft een puur defensieve functie en is ons afweersysteem.

De splitsing van het bewustzijn kan in drie delen worden weergeven:

Volwassen Bewustzijn
Muur van Ontkenning
Kind Bewustzijn

Het middelste gedeelte -ons afweersysteem- is gedateerd en zelfs destructief geworden.

Hoe nuttig en zelfs noodzakelijk deze afweer ook was voor het kind dat je was, de volwassene die je nu bent heeft geen afweer meer nodig, omdat de ervaringen die we als kind niet konden verwerken, allang voorbij zijn én we nooit meer dat kleine, kwetsbare en volledig afhankelijke kindje zullen zijn. We zijn nu volwassen en wij zijn onafhankelijk van anderen als het gaat om het vervullen van onze basisbehoeften en we beseffen dat alle dingen -goed en slecht- een begin en een eind hebben en dat wij altijd een keuze hebben. Alleen… beseffen we dat wel echt??

Als ons afweersysteem wordt getriggerd

Als ons afweersysteem wordt getriggerd, verandert onze waarneming van deze volwassen realiteit ingrijpend en raken we het gevoel kwijt dat we een keuze hebben, dat we onafhankelijk zijn en dat alles tijdelijk is. In dat geval wordt een gebeurtenis uit het heden door ons emotionele brein waargenomen als een potentieel gevaar dat we koste wat het kost moeten ontwijken. Om het vermeende maar niet werkelijke gevaar van ons af te wenden, hebben wij vijf afweermechanismen tot onze beschikking:

Angst

Telkens wanneer we bang, nerveus, gespannen enzovoort zijn terwijl er geen direct (fysiek) gevaar aanwezig is, duiden deze gevoelens erop dat ons emotionele brein aan het werk is en dat er een afweerreactie is geactiveerd. Fobieën, paniekaanvallen, chronische angst, slapeloosheid zijn slechte enkele voorbeelden van wat het gevolg van de afweer van Angst kan zijn.

Primaire Afweer

Deze afweer bestaat uit gevoelens en gedachten die erop neerkomen dat je niet deugt. Primaire Afweer-gedachten en -gevoelens kunnen variëren van: ‘Ik ben nergens goed voor, ik verpest altijd alles’, tot: ‘Ik kan het niet aan, het is allemaal te veel voor mij’, tot: ‘Niemand vindt mij aardig, ik ben saai’, enz. Alle gedachten en gevoelens bij Primaire Afweer komen er uiteindelijk op neer dat er iets mis is met jou. Primaire afweer zorgt ervoor dat je weinig energie hebt, een gebrek aan zelfvertrouwen en dit kan uiteindelijk leiden tot een klinische depressie.

Valse Hoop

Dit afweermechanisme roept gedachten, gevoelens en handelingen op die meestal gepaard gaan met een gevoel van urgentie in situaties waar helemaal geen sprake is van urgentie. Bijvoorbeeld: ‘Ik moet deze mail NU beantwoorden’ als je van iemand een onvriendelijke mail hebt ontvangen, ‘Ik moet het huis spik en span hebben voordat onze gasten arriveren’ als je bezoek van familie of vrienden verwacht. ‘Ik moet het werk NU afkrijgen’ ondanks dat er geen deadline is.

Valse Hoop zorgt voor een hoop stress in ons leven. Hierdoor kunnen er problemen ontstaan zoals slapeloosheid, doordat wij maar blijven malen. Of perfectionisme dan ons uitput. Het kan zelfs leiden tot een burn-out of een verslaving doordat we onze overbelaste geest proberen te verdoven met alcohol en drugs.

Valse Hoop weerhoudt ons ervan het leven te leiden dat we zouden willen, omdat onze primaire focus buiten onszelf ligt. Wij zijn vooral bezig met voldoen aan andermans verwachtingen of behoeften, dat wil zeggen: de verwachtingen en behoeften zoals wij die zien, want dat hoeft niet eens zoveel te maken te hebben met de werkelijke behoeften van die ander. Al doende verwaarlozen wij onze eigen behoeften. Valse Hoop- gedrag kan de indruk wekken dat andermans behoeften centraal staan, uiteindelijk gaat het -onbewust- om wat we er zelf uit halen: waardering, ‘liefde’, erkenning en acceptatie.

Valse Macht

Gedachten, gevoelens en handelingen die maar één boodschap overbrengen: er is niets mis met mij, maar des te meer met jou!

Elke negatieve gedachte waarmee we iemand anders beoordelen is een teken van Valse Macht. Als onze Valse Macht actief is, kunnen we ons boos of geïrriteerd voelen, voelen wij ons het slachtoffer, zijn we jaloers, oordelend kritisch enzovoort. Al deze gevoelens “bewijzen” zonder enige twijfel dat er iets mis is met de ander. En we zijn ervan overtuigd dat de hele wereld dat met ons eens is. Valse Macht manifesteert zich bijvoorbeeld als je boos bent op je kinderen omdat je vindt dat ze zich sneller moeten aankleden om klaar te zijn voor school. Of als je ruziemaakt en je vrouw de schuld geeft, in plaats van te luisteren naar haar uitleg van wat er is gebeurd.

Valse Macht bezorgt ons conflicten met anderen. Het kan ook bijdragen aan stress gerelateerde problemen zoals (migraine-)hoofdpijn en een hoge bloeddruk.

Ontkenning van Behoeften

Dit afweermechanisme is moeilijker te herkennen dan de andere vier, omdat het oppervlakkig gezien lijkt of er niets aan de hand is. Eigenlijk is juist het ontbreken van emoties of gevoelsreacties het probleem. Zelfs in omstandigheden waarbij de meeste mensen wel iets zouden voelen, voelt iemand die in de Ontkenning van Behoeften zit, weinig tot niets. Het is alsof zijn hoofd en lichaam niet meer goed met elkaar communiceren. Het hoofd weet niet wat er gaande is in het lichaam, zowel in fysiek als emotioneel opzicht.

Een voorbeeld: ‘Een goede vriendin van mij is overleden, en ik weet dat ik mij verdrietig zou moeten voelen, alleen ik voel niets behalve wat buikpijn.’ Deze persoon kwam er later achter dat de pijn in zijn buik het verdriet was.

Mensen met een sterke Ontkenning van Behoeften voelen ook in fysiek opzicht minder. Hitte of kou doet ze niet veel, een lichte koorts zullen ze niet opmerken, en ze kunnen vaak zelfs hevige fysieke pijn goed verdragen. Dit kan levensbedreigend zijn, omdat zo’n hoge pijngrens artsen de indruk kan geven dat hun toestand minder ernstig is dan hij in werkelijkheid is.

Een ander voorbeeld is uitstelgedrag, niets voelt namelijk heel dringend. Het uitstellen of zelfs vergeten van dingen die van belang zijn, zoals het betalen van facturen of iets wat je je kinderen of je partner al weken of maanden geleden beloofd hebt, is typisch voor iemand bij wie Ontkenning van Behoeften geactiveerd is. Hetzelfde geldt voor de neiging om geen verantwoordelijkheid te nemen, alles lijkt wel oké, dus waarom zou je je druk maken?

Ontkenning van Behoeften gaat samen met verslavingsproblematiek. Alles wat helpt om gevoelens te verdoven die anders zouden komen bovendrijven, valt in deze afweercategorie. Denk aan: gebruik alcohol en drugs, obsessief mediteren, veel sporten, veel tv-kijken en heel veel lezen. Deze ‘activiteiten’ kunnen helpen om het comfortabele gevoel in stand te houden dat ‘niks echt raakt’.

Ontkenning van Behoeften maakt ook het ontwikkelen van intimiteit in relaties of vriendschappen moeilijk. Als je je niet bewust ben van je gevoelens, of wanneer je, vanwege de verdoving waar je aldoor naar streeft, slechts onduidelijke gevoelens kent, zal je ook niet veel behoefte hebben aan intimiteit. ‘Dus waarom zou ik nog moeite doen? Het is vooral een hoop gedoe’, is een typische OvB- houding.

Dit afweermechanisme leidt er toe dat het leven aan je voorbij gaat zonder dat je echt hebt geleefd.