Wie Ben Ik?

Je bent op zoek naar wie je bent, maar durft misschien niet alles onder ogen te zien. Het is confronterend om toe te geven dat je soms eigenschappen hebt die anderen je hebben toegeschreven. Misschien heb je ooit van een ouder te horen gekregen dat je een beetje verwend bent, of dat je jezelf misschien een beetje laat gaan. Of misschien heeft een ex je weleens verweten dat je moeilijk benaderbaar bent of dat je emoties soms alle kanten op gaan. Misschien zei je leidinggevende tijdens een evaluatiegesprek dat je besluiteloos lijkt. En ook al wil je deze dingen niet altijd horen, ze zijn in de loop der tijd toch een soort waarheid voor je geworden, een stem die fluistert dat je door de mand zou kunnen vallen als mensen echt zouden zien wie je bent.

In deze blog wil ik je meenemen naar de bron van deze basisverhalen en overtuigingen. Want die vormen vaak onbewuste regels die jouw leven sturen. Deze regels hadden vroeger misschien een functie, maar zijn ze nu nog wel helpend? Of kun je ze misschien loslaten en ruimte maken voor nieuwe, krachtigere overtuigingen die je vooruithelpen?

Hoe leefregels ontstaan

Ook al wil je het niet toegeven, die oude verhalen over jezelf zijn op een dieper niveau wel blijven hangen. Ze maken een deel van je identiteit uit en hebben zich genesteld als overtuigingen, die soms sterker aanwezig zijn dan positieve gedachten over jezelf. Het voelt vaak alsof positieve verhalen maar kort blijven hangen, terwijl de negatieve verhalen een soort fundament vormen. Dit zijn verhalen die je hebt opgepikt van belangrijke personen in je leven, verhalen die vervolgens versterkt werden door situaties die deze overtuigingen leken te bevestigen. Deze negatieve overtuigingen worden vaak ‘basismotieven’ genoemd en kunnen een zware last zijn om met je mee te dragen.

Zo vertelde een vrouw, die ik voor nu Alissa zal noemen, hoe ze zichzelf altijd als ‘onbelangrijk’ heeft gezien. In haar gezin voelde ze zich vaak buitengesloten. Haar familie leek haar niet serieus te nemen, en momenten waarop ze echt steun nodig had, voelde ze zich niet gehoord. Het idee dat ze altijd op de achtergrond stond, heeft ze onbewust als waarheid aangenomen. Die ervaringen bleven niet alleen ervaringen; ze werden een overtuiging.

Basismotieven

Die verhalen, deze basisovertuigingen, vormen je diepste kern. In het boek Verslaafd aan liefde beschrijft Jan Geurtz dit als een soort zelfafwijzing: een negatieve kern die we zelf ontwikkelen. Het is vaak een vastgeroeste gedachte, zoals “ik ben niet goed genoeg,” “ik kan het niet,” of “ik hoor er niet bij.” Alles wat je in de wereld meemaakt, wordt gezien door deze filter, die vaak alles bevestigt wat je al dacht te weten. Zo interpreteerde Alissa het bijvoorbeeld als een bevestiging van haar onbelangrijkheid toen ze niet werd uitgenodigd voor een familiebijeenkomst. De gedachte dat ze er niet toe deed, werd hiermee opnieuw versterkt.

Er zijn veel manieren waarop deze negatieve basismotieven zich manifesteren. Of je nu denkt dat je altijd pech hebt, dat niemand je begrijpt, of dat je er niet toe doet, het komt allemaal voort uit dezelfde kernpatronen die in te delen zijn in drie algemene categorieën:

1. Ik hoor er niet bij
2. Ik kan het niet
3. Ik doe er niet toe

Voor Alissa is het idee dat ze er niet toe doet een fundamenteel aspect van haar identiteit geworden.

Het effect van leefregels

Naarmate je ouder wordt, ontwikkel je manieren om deze zelfafwijzing te compenseren. We noemen dit leefregels, en ze kunnen in allerlei varianten voorkomen. Aan de ene kant kun je deze gedachten proberen te onderdrukken, wegstoppen, alsof ze er niet zijn. Maar op een dieper niveau blijven ze toch doorwerken. Deze onderdrukte basismotieven kunnen je waarneming en gedrag ongemerkt blijven beïnvloeden.

Aan de andere kant kun je jezelf regels opleggen om met deze negatieve gedachten om te gaan. Bianca, bijvoorbeeld, vertelde dat zij zich onbelangrijk voelt en daardoor altijd anderen op de eerste plaats zet. Door anderen gelukkig te maken, hoeft ze zichzelf niet centraal te zetten. Tijdens een barbecue die ze organiseerde, voelde ze zich voldaan door de complimenten die haar vrienden aan haar partner gaven. Dit bevestigde voor haar dat het fijn maken voor anderen een manier is om de zelfafwijzing te vermijden.

Leefregels kunnen je dus helpen om het gevoel van zelfafwijzing tijdelijk te negeren. Ze geven je een soort houvast, maar zijn vaak ontstaan vanuit oude pijn en vervullen op die manier nog steeds een beschermende rol. Net als basismotieven zijn ook leefregels vaak samen te vatten in drie thema’s:

1. Altijd Alles Alleen Doen – De Kluizenaar
2. Perfectie Nastreven – De Topatleet
3. Anderen Eerst – De Hulpverlener

Voorbeelden van leefregels in de praktijk

1. Altijd Alles Alleen Doen – Mensen met deze regel trekken zich terug en vertrouwen vooral op zichzelf. Vaak ontstaan deze patronen na verlieservaringen, zoals een scheiding. Je leert dat het makkelijker is om op jezelf te vertrouwen en sluit je daardoor onbewust af van anderen.
2. Perfectie Nastreven – Deze mensen voelen de druk om altijd het beste uit zichzelf te halen, vaak om de goedkeuring van anderen te krijgen. Falen is geen optie, want dat zou de zelftwijfel weer laten opvlammen.
3. Anderen Eerst – Voor mensen met deze leefregel draait het allemaal om het welzijn van anderen. Hun geluk hangt af van het geluk dat zij voor anderen kunnen creëren, vaak ten koste van hun eigen behoeften.

Invloed op je relaties

Deze patronen en leefregels hebben invloed op je relaties. Ze kunnen leiden tot frustratie, onbegrip of zelfs verwijdering, omdat je de ander misschien niet volledig begrijpt of jezelf niet goed kunt laten zien. Het ontdekken van de verhalen die jij jezelf vertelt, kan een waardevolle stap zijn naar een dieper begrip van jezelf en je relaties.

Wil je inzicht krijgen in jouw eigen verhalen? Wil je begrijpen hoe deze verhalen je gedrag en je relaties beïnvloeden? Download dan de oefening “Welke verhalen vertel jij over jezelf?” en zet de eerste stap naar bewustwording en verandering.

Bron: Het Moet Helemaal Anders, Jean Pierre van de Ven